Oedeem, wat is het en hoe herken je het?

Wat is oedeem? Het is een vochtophoping in een bepaald lichaamsdeel. Oedeem kan ontzettend pijnlijk zijn en beperkend in het dagelijks leven. Er bestaan 3 soorten oedeem. Lymfoedeem, lipoedeem en veneus oedeem / chronische veneuze insufficiëntie. In dit artikel leg ik uit wat de 3 soorten oedeem inhouden, hoe je het beste oedeem kunt behandelen en hoe je het kunt herkennen.

Lymfoedeem

Lymfoedeem is een zwelling van weefsels door ophoping van lymfevocht als gevolg van een verstoring van het evenwicht tussen lymfeaanvoer en -afvloed. Nederland heeft minimaal 350.000 patiënten waarvan 80% vrouw is.

Er bestaan 2 soorten lymfoedeem:

• Primair lymfoedeem, een aangeboren vorm. Er is vaak een ontwikkelingsstoornis van de lymfevaten en/of de lymfeklieren waarvan sommige erfelijk zijn. Het lymfoedeem kan geïsoleerd voorkomen of onderdeel zijn van een syndroom. Dit syndroom heet het syndromaal lymfoedeem. Het kan al vanaf de geboorte voorkomen, maar ook vanaf het 1e levensjaar, rond de pouberteit of pas na het 35e levensjaar.
• Secundair lymfoedeem, dit is een verworven vorm. Het ontstaat vaak na een infectie, na behandeling van borstkanker, vulvakanker, baarmoederkanker en urologische maligniteiten. Ook is recidiverende erysipelas een bekende oorzaak. Deze vorm komt het meeste voor.

Recidiverende erysipelas is een infectie waarbij acute, scherp omgrensde ontsteking van de huid zichtbaar is die onderhuids kan uitbreiden. Hierbij zijn ook de lymfevaten aangedaan. De patiënt heeft vaak symptomen zoals plotseling hoge koorts, hoofdpijn, misselijkheid en braken.

Hoe kun je lymfoedeem herkennen?

Het ontstaat de meeste tijd bij de benen met uitzondering van behandeling na borstkanker of een maligniteit in het hoofd-halsgebied. Het kan eenzijdig of dubbelzijdig voorkomen en het kan ook de voeten en tenen treffen.

Secundair lymfoedeem ontstaat vaak geleidelijk na een trauma/gebeurtenis. Als je secundair lymfoedeem krijgt na het hebben van borstkanker, begint het lymfoedeem vaak bij het gebied wat bestraalt / geopereerd is.

Algemene klachten die je kunt voelen:

• Stuwend gevoel
• Pijn
• Tintelingen
• Gevoel van een zwaar ledemaat
• Functiebeperking

Er worden 3 stadia onderscheiden:

• Stadium 1: Je huid is dik, voelt zwaar aan en je kunt er putjes in drukken. Dit komt af en toe op, maar zakt ook langzaam weer af naar een ”gezond” uitziend lichaamsdeel bij het hoog leggen.
• Stadium 2A: Hetzelfde als stadium 1, maar de zwelling verdwijnt niet na hoog leggen
• Stadium 2B: Er bestaan nu niet-terugkerende delen. In het lichaamsdeel kun je geen putjes meer drukken, het voelt strak en zwaar aan. Ook is er duidelijke zwelling te zien en verdwijnt het niet bij hoog leggen.
• Stadium 3: De lymfe-afvoer is volledig bekneld, huidveranderingen zijn zichtbaar, vooral strakke huid zonder putjes. Dit stadium kan niet meer veranderen na hoog leggen of rust.

Behandeling van lymfoedeem

Het doel van de behandeling is het verminderen van pijnklachten en het verminderen van de zwelling zodat er geen beperkingen meer zijn in het uitvoeren van dagelijkse activiteiten.

Er zijn een aantal dingen mogelijk, wat vaak uitgevoerd wordt door een huidtherapeut:

• Compressietherapie (Zwachtelen en/of een therapeutisch elastische kous aanmeten)
• Manuele lymfedrainage (Dit is een massage die ervoor zorgt dat het vocht afgevoerd wordt naar de lymfe die nog wel goed werken, hierdoor wordt de zwelling minder).
• Intermitterende pneumatische compressietherapie (Dit wordt vooral ingezet als patiënten niet meer kunnen bewegen. Het is een automatische zak die om het been wordt opgepompt wat ervoor zorgt dat de zwelling en pijn verminderd).
• Advies voor bewegingsoefeningen

Lipoedeem

Lipoedeem wordt gekenmerkt door een symmetrische toename van onderhuids vetweefsel in de benen, bekkengordel en minder vaak de armen. Het treedt vrijwel alleen op bij vrouwen en komt familiair voor. Er wordt vaak gedacht dat mensen dik zijn, maar mensen met lipoedeem kunnen niet afvallen op de benen en billen. BIj lipoedeem is er namelijk een stoornis in de aanmaak van vetweefsel.

Het wordt lipoedeem genoemd, maar eigenlijk is het helemaal geen oedeem. Lipoedeem heeft namelijk helemaal niks te maken met je lymfevaten/klieren. Bij lipoedeem bestaat de zwelling namelijk uit dubbelzijdige vettoename in de vetcellen.

Er bestaan 3 stadia:

• Stadium 1. De huid is nog vlak, maar de diepste huidlaag vergroot en voelt bij aanraken aan als piepschuimballetjes in een plastic zak.
• Stadium 2. Er ontstaan walnoot tot appel grote bolletjes en de huid krijgt een onregelmatig hobbelig aspect.
• Stadium 3. Er zijn grote vetbobbels voelbaar tot in de diepste huidlaag. Ook zijn er meer ernstigere huidaandoeningen zichtbaar.

Naast deze stadia wordt er door sommige artsen ook onderscheid gemaakt in stadia op de plaats: Alleen de billen (type 1), billen en bovenbenen (type 2), billen en benen tot aan de enkels (type 3), vooral de armen (type 4) en vooral de onderbenen (type 5).

Aan het begin zijn er geen afwijkingen bij de lymfevaten te vinden, maar als lipoedeem niet behandeld wordt kan er een andere vorm ontstaan namelijk liplymfe-oedeem. Dit is een combinatie vorm waarbij ook de afvoer van de lymfevaten verstoord is. Naast de ophoping van vetcellen, gaat het vocht ook ophopen.

Hoe kun je lipoedeem herkennen?

De algemene klachten die kunnen ontstaan zijn:

• Zwaar en oncomfortabel gevoel in de benen
• Pijnklachten
• Pijn bij druk (Vooral de scheenbenen)
• Koud gevoel in de onderbenen
• Neiging tot bloeduitstortingen
• Zwelling en pijn verergeren bij warm weer, er is geen oedeem waar je putjes in kan drukken behalve aan het einde van de dag, warm weer. Hoog houden van de benen geeft geen verbetering.

Behandeling van lipoedeem

Helaas is de behandeling voor lipoedeem erg moeizaam. Patiënten moeten zoveel mogelijk bewegen en gewichtstoename het liefste voorkomen. Tegenwoordig bestaan er wel een aantal operaties bij de fleboloog. Deze behandeling heet: lipoedeemliposuctie. Na een herstelperiode van enkele weken zal de lipoedeempatiënt grote verbeteringen gaan merken. De vermoeidheid vermindert, pijnklachten verdwijnen, spierkracht neemt toe, de benen schuren niet meer tegen elkaar, er ontstaan minder snel blauwe plekken en men kan weer naar een normale winkel om kleren te kopen. De verhoudingen worden teruggebracht tot normale proporties en het zelfvertrouwen van patiënten neemt enorm toe, omdat de vetophoping verdwijnt.

Veneus oedeem / Chronische veneuze insufficiëntie

Veneus oedeem noem je ook wel chronische veneuze insufficiëntie. Vaak is chronische veneuze sufficiëntie de oorzaak en het symptoom het veneus oedeem. Patiënten klagen vaak over een loom, zwaar en moe gevoel in de benen.

Er zijn verschillende oorzaken mogelijk bij CVI:

• Niet werkend / slecht werkend kleppensysteem
• Onvoldoende spieractiviteit
• Afvloedbelemmering in het diepe veneuze systeem

Een ernstige mate van CVI is vaak het gevolg van een in het verleden doorgemaakte diep veneuze trombose. Door drukverhoging in de venen zullen eerst spataderen ontstaan. Met als gevolg dat de afvoer van het vocht verslechterd, doordat de druk in de venen te hoog wordt.

Hoe kun je het herkennen?

Vaak zijn er verschillende symptomen / klachten aanwezig zoals:

• Spataderen
• Loom, zwaar en moe gevoel in de benen
• Roodheid
• Zwelling waar je putjes in kunt drukken
• Hyperpigmentatie
• Witte huidverdunning waarin kleine rode puntjes te zien zijn
• Eczeem
• verharding van weefsel
• Nagelafwijkingen

Hoe kun je het behandelen?

De behandeling bestaat vaak uit verschillende interventies, wat uitgevoerd kan worden door een huidtherapeut of arts:

• Compressietherapie (Zwachtelen). Hiermee train je de spierpomp, waardoor de spierpomp geactiveerd wordt.
• Wondbehandeling
• Infectiebehandeling met azijnzuuroplossing
• Spataderbehandeling door sclerocompressietherapie

Heb jij hier zelf last van? Weet je niet wat je moet doen? Weet niet bang om contact te zoeken met de huisarts. Daarnaast is een huidtherapeut zonder verwijzing toegankelijk. Je kunt ook altijd vragen aan mij stellen in de comments of via een mailtje.